Daha dün gibi hatırlıyorum.Yıl 1974. Toplu İğne Şarkı Yarışması..İstanbul’da yapılan finallerde jüri koltuğundaydım. Yarışmadaki iddialı isimlerin arasından sıyrılıp birinciliği aldı “Unutama Beni”şarkısı ile. Parça, yarışma jürisi ve halk jürisi tarafından birinci seçilmesine karşın TRT'de yayımlanması "yoz müzik" olduğu gerekçesiyle yasaklandı. 1975 yılında "Yayınlanamaz" adlı albümü çıkardı. Bu albümde “Unutama Beni” ve TRT'nin yasakladığı şarkılarına yer verdi. 20 küsür sene önce kaybettiğimiz Esmeray bir Afro Türk..
“Yağmur yağıyor seller akıyor, arap kızı camdan bakıyor...” diye dillere dolanan dizeler hiç de öyle sanıldığı gibi masum bir çocuk şarkısı değil. Esmeray’ın, neredeyse kimsenin farketmediği, Türk toplumunun Osmanlılardan beri bir parçası olan Afrika kökenli Türkleri gündeme getirmesinin bir şarkısı adeta.
O buğulu sesiyle söylediği “13.5” şarkısında, “rengim kara olsun varsın /yeter ki kalbim kara olmasın” dedi. Kanser onu bizlerden aldığında 52 yaşındaydı.
Ataları Yukarı Nil’den, Libya’nın güneyinden, Batı Sudan’dan, Fas’tan gelmişti .
Tıpkı rengi, adına da kazınan, 48 yaşında hayata veda eden heykeltraş Kuzgun Acar, tiyatro/sinema ve ses sanatçısı Yasemin Esmergül gibi... Onların da rengi isimlerine yansımıştı. Ay da olsa, esmerdi...
Esmeray 1949 yılında İstanbul'da Emirgan semtinde doğdu. Babası Nusret, Osmanlı İmparatorluğu döneminde Türkiye'ye yerleşmiş, Fas kökenli bir aileye mensup,. annesi Fermet beyazdır. Emirgan Ortaokulu'nda öğrenim gördü. 1960 yılında ortaokul son sınıf öğrencisi iken eğitimini yarıda bırakarak İstanbul Şehir Tiyatrosu'na girdi. Beş yıl kadar Şehir Tiyatroları'nda çalıştıktan sonra Dormen Tiyatrosu'na geçti ve ilk olarak “Dün Gece Yolda Giderken Çok Komik Bir Şey Oldu” oyununda oynadı. Dormen Tiyatrosu'ndan sonra Avni Dilligil, Özlem Taşdelenler, Sezer Sezin ,Muammer Karaca Tiyatroları'nda oyunculuk yaptı. 1970 yılında Şemi Diriker ile evlendi ve bir oğlu oldu.1977 yılında ikinci plağı 'Gel Tezkere' 'yi çıkardı. Gel Tezkere, çok popüler oldu. Esmeray, sonraki yıllarda da asker şarkıları söylemeye devam etti.
Ertan ve Funda Anapa, Melike Demirağ, Kerem Yılmazer ve İskender Doğan'la birlikte oluşturdukları "Grup Sekstet" grubuyla 1978 yılı Eurovision Türkiye finali elemelerine Atilla Özdemiroğlu'nun bestelediği, Şanar Yurdatapan'ın sözlerini yazdığı ve Lale Mansur'un koreografisini hazırladığı "İnsanız Biz" şarkısıyla katıldı. Bu şarkı da TRT'de yasaklandı.
Esmeray, müzik yaşamında dokuz adet 45'lik, dört adet LP yaptı.1981 yılında yayınlanan Sürpriz 81 albümünde Türk Sanat Müziği eserlerini seslendirdi.
Oğlu Kaan Diriker de annesi gibi kendisinin hayatında da müziğin hep yer aldığını, çeşitli gruplarda vokalistlik yaptığını söylüyor. Kaan hep annesiyle birlikte şarkı söylemek istediğini, ancak bunun Esmeray hayattayken gerçekleşmediğini ifade ediyor. Annesinin usta bir sanatçı olduğunu, bu nedenle onun seslendirdiği şarkı üzerine düet yapmakta başlangıçta çekingen davrandığını anlatan Diriker, ancak çıkan sonuçtan memnun kaldığını söyledi. Diriker, ''Mutluyum. En azından bu kadar da olsa bir paylaşım oluyor annemle. Anısını yaşatmış oluyoruz'' diye konuşuyor.
Esmeray'ın eşi ve pek çok şarkısının söz yazarı ile bestecisi Şemi Diriker sanatçının seçme şarkılarının toplandığı bir albümü yayınlamanın hazzını yaşadı. Diriker ''Albümde, Esmeray'ın 1970'li, 1980'li yıllarda okuduğu en güzel parçalar var. Bunların arasında, tek kanallı dönemde denetime takılan ve halka yeterince ulaşmayan 'Büyümsün', 'Can Mehmetim'' gibi parçalar da bulunuyor. Bu proje için aylardır uğraştım. Onun yokluğu çok zor. Hala turnede olduğunu ve geri döneceğini düşünüyorum. Esmeray'ı tekrar gündeme getirmeye, yeni kuşaklara tanıtmaya faydası olacak her işte taşın altına elimi koyacağım” derken hüzünleniyor.
Kaan Diriker'in annesine yazdığı ve sanatçı Baha Boduroğlu'nun seslendirdiği bir de şiir var. Sözleri şöyle…
''Sonra başladı,
O tarif ettiğin yalnızlık tufanı.
Yeşil, sarı, bazen kahve
Yüzüme takılan yapraklar.
Sensiz kalan her gece bende,
Rüzgarın çocuğu dev dalgalar,
Aşılan yıllar.
Sen yok olan balık,
Ben buradayım.''