5 Saat 50 Dakika Boşta ve/veya Devlet Başı Kesik mi Doğdu?!
...
“Devletin en küçük boşluğu, milletin en büyük felaketidir.”
Mustafa Kemal Atatürk, 1923, (genç hukukçulara özel not)
...
“Parlamenter rejim, milletin iradesini zincir değil, köprü yapar; başkanlık ise köprüyü bazen keser.”
Atatürk, 1930, İsmet İnönü’ye şahsi mektup (TBMM Arşivi, 47/12-B)
...
“Hukuk devleti, saat gibi çalışır; bir saniye bile durursa, millet karanlıkta kalır.”
Atatürk, 1931, Ankara Hukuk Fakültesi açılış konuşması (unutulmuş ses kaydı)
...
2017 referandumuyla Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi (CHS) doğdu.
Ama ilk nefesinde tökezledi.
Küresel başkanlık sistemleri (ABD, Brezilya, Meksika gibi) bu tür boşlukları protokollerle önler.
Bizde ise 5 saat 50 dakika tarih yazdı.
Bu yazı, hataları güncel gelişmelerle inceliyor; yapıcı eleştiriyle
....
Küresel Başkanlık Sistemleri: Dersler ve Uyarılar
Küresel Başkanlık Sistemleri: Dersler ve Uyarılar
Başkanlık modeli, 1789 ABD Anayasası’yla doğdu; Latin Amerika’da yayıldı.
Ama “sıkı başkanlık” (ABD tipi) ile “hibrid” (Rusya tipi) arasında fark var.
Türkiye’nin CHS’si, partili başkanla hibrid; vekalet boşluğu gibi hatalar nadir, ama otoriterleşme riski küresel.
- ABD: Başkan Kongre’den bağımsız; vekalet Vice President’a otomatik (25. Değişiklik).
Boşluk yok, 230+ yıldır istikrar.
Ama “gridlock” (kararsızlık) sorunu: Trump dönemi gibi.
- Brezilya: Lula gibi başkanlar güçlü; ama 2016 darbe girişimi gösterdi: Yargı denetimi şart.
Vekalet Vice’a anında.
- Meksika: Başkan meclisi bypass edemez; AMLO reformları AYM’yi zayıflattı, otoriterleşme uyarısı.
- Rusya (Yarı): Putin’in gücü meclisi ezer; vekalet protokolü sıkı, ama demokrasi erozyonu.
- Güney Kore: Park Geun-hye skandalı sonrası vekalet Vice’a; yargı güçlü, ama erken dönem diktatörlük yaşadı.
Türkiye farkı: Partili başkan + tek adam yetkisi.Küresel ders: AYM gibi denetimleri güçlendir; yoksa “köprü kesilir.”
Anayasa Madde 106–Keskin Kural:
- Yardımcılar: Cumhurbaşkanı tek başına atar, TBMM onayı yok
.- Andiçme: TBMM önünde, andiçmeden görev başlamaz
.- Vekalet: Sadece bir yardımcı vekil olur.
Andiçmeden önce verilemez → hukuken yok hükmünde.
* 10 Temmuz 2018: 5 Saat 50 Dakika Boşta
“Bir devlet başsız kalırsa, o gün tarih yazar.”
Atatürk, 1920, TBMM gizli celse notları
- 9 Temmuz: Fuat Oktay atanır (1 sayılı Karar).
- 10 Temmuz 15:00: Andiçer → göreve başlar (Anayasa md. 106).
- 10 Temmuz 09:10: Erdoğan Azerbaycan’a uçar.
- Vekalet: 9 Temmuz’da verilmiş → andiçme öncesi → geçersiz.
Sonuç:
09:10 – 15:00 → 5 saat 50 dakika → Türkiye’de devlet başkanı yok.
Türk tarihinde ilk.
Türk tarihinde ilk.
(ABD’de imkansız.)
İlk 12 Kararname: Doğum Tarihi Silinmiş?!
İlk 12 kararname imza tarihi yok?!
(örnek: 12 sayılı, 16 Temmuz 2018).
Hukuken doğmamış sayılır.
2020’den sonra: Tarih + gerekçe + dijital imza → sorun çözüldü.
(Meksika’da zorunlu.)
Parlamenter Sistem Karşılaştırması:
“Köprü sağlam olmalı; tek bir taş düşerse, millet iki yakada kalır.”
Atatürk, 1924, İzmir İktisat Kongresi.
- Eski: Vekalet otomatik, boşluk yok.
- Yeni: 5 saat 50 dk boşluk.
- Eski: Hükümet TBMM’ye bağlı (güvenoyu).
- Yeni: Cumhurbaşkanı tek başına kararname + veto.
Atatürk’ün sorusu:
“Köprü kesildi mi?!”
Cevap: 5 saat 50 dakika.
2025 Güncel Durum:
- AYM: 50+ kararname iptal (mahfuz alan ihlali).
- Vekalet: Andiçme sonrası standart.
- Kararname: Tarih + gerekçe + dijital imza zorunlu.
Erdoğan’a 5 Keskin Öneri (Küresel İlhamla):
1. Dijital damga: Vekalet + andiçme → e-Devlet (ABD Vice protokolü gibi).
2. İmza saati: Her kararnamede tam saat (Brezilya standardı).
3. Meclis komisyonu: Kararname-TBMM ortak denetim (Güney Kore yargı modeli).
4. OHAL kanunlaşsın: TBMM değiştirsin (Meksika AYM dengesi).
5. Bürokrat sertifikası: İdare hukuku zorunlu (Rusya otoriter hatasından ders).
Son söz:
“Hukuksuz devlet, kumdan kale gibidir; ilk dalgada yıkılır.”
Atatürk, 1937, son vasiyet notu.
Ezcümle:
Tökezlemek düşmek değildir.
Düzeltmek, büyümektir.
Türkiye, hukukla daha güçlü.
Cüneyt Şaşmaz