Rusya – Ukrayna savaşı vesilesiyle ilerleyen zamanlarda Uluslararası kurumlar olan Birleşmiş Milletler ve Uluslararası Adalet Divanı isimlerini sıkça duyacağız. Bu sebeple bu yazımızı sözü geçen kurumları biraz daha yakından tanımaya tahsis ettik.

Öncelikle ifade etmemiz gerekir ki, Uluslararası Adalet Divanı Birleşmiş Milletler örgütü organlarından bir tanesidir.

Böyle olunca da öncelikle Birleşmiş Milletlerden (BM) bahsetmek gerekir.

Birleşmiş Milletler dünyada barışı, güvenliği, ekonomiyi ve iş birliklerini oluşturmak için kurulmuş bir örgüttür.

II. Dünya savaşından sonra tekrar ülkelerin savaşmamaları, can ve mal güvenliğinin uluslararası düzeyde korunması ve uluslararası ilişkilerde kuvvet kullanılmasını evrensel düzeyde yasaklayan ilk antlaşma Birleşmiş Milletler Antlaşmasıdır.

26 Haziran 1945 tarihinde 50 ülke tarafından Amerika Birleşik Devletleri’nin New York eyaletinde imzalanmıştır.

BM, dünyada meydana gelen savaşlar, ekonomik sıkıntılar, kültürlerin korunması ve iş birlikleri ile uluslararası hukuk maddelerini içeren ve bunların korunması ve yargılanmasını sağlayan bir yapıya sahiptir.

İlk 51 ülkenin katılımı ile kurulmuş ardından 193 ülkeye kadar sayısı artmıştır.

Tabi üyelikten ayrılan ya da isim olarak değişen devletler (Örneğin; Batı Almanya ve Doğu Almanya veya Sovyetler Birliği gibi bu ülkeler sırası ile Almanya ve Rusya olarak değiştirilmiştir) yer almaktadır.

BM’nin genel yönetim merkezi New York’tadır ve her yıl üye ülkelerin katılımı ile toplantılar gerçekleştirilir:

Bunun yanı sıra gerektiğinde acil toplantılar veya evrensel sorunlar için de toplanılır.

Birleşmiş Milletler fikri ilk olarak, II. Dünya Savaşı'nın bitiminde savaşın galibi ülkeler tarafından, ülkeler arasındaki anlaşmazlığı ortadan kaldırarak ileride meydana gelebilecek ve kendi güvenliklerini tehdit edebilecek bir savaşın önüne geçebilmek amacıyla ortaya atılmıştır.

Örgüt yapısının hâlen bu amacı koruduğunu Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin varlığı ve çalışmalarıyla ortaya koymuştur.

Güvenlik Konseyi on beş ülkeden oluşmakta olup, bu üyelerden beşi daimi üye statüsündedir ve mutlak veto yetkisine sahiptir. Bu ülkeler: ABD, Rusya, Çin, Birleşik Krallık ve Fransa'dır.

Güvenlik Konseyinin karar alabilmesi için 9/15 oranı gerekli olup, daimî üyelerden herhangi birisinin aksi yönde oy kullanmaması gereklidir.

Yerleşik BM içtihatlarına göre, Güvenlik Konseyi karar alırken veto yetkisine sahip üyelerden biri veya birkaçının oylamaya katılmaması, bu üyelerin kararı veto ettiği anlamına gelmemektedir.

Ayrıca daimi üyelerin çekimser kalmaları da aynı sonucu, yani kararı veto ettikleri anlamına gelmektedir

Birleşmiş Milletler yapısal olarak idari bölümlere ayrılmıştır;

Genel Kurul,

Güvenlik Konseyi,

Ekonomik ve Sosyal Konsey,

Yönetim Konseyi,

Genel Sekreterlik ve

Uluslararası Adalet Divanı.

Örgütün en göz önündeki mercii Genel Sekreterdir.

Örgütün içerisinde kullanılan resmi diller Arapça, Çince, Fransızca, İngilizce, İspanyolca ve Rusça’dır.

Genel Kurul

Genel Kurul, üye devletlerden oluşur. Her üyenin Genel Kuruldaki temsilcileri 5 kişiden çok olamaz.

Genel Kurul'un görevleri şunlardır:

• Silahsızlanma ve silah denetimi konusunda önerilerde bulunmak,
• Barış ve güvenliği etkileyecek görüşmeler yapmak, her konuda önerilerde bulunmak.
• Ülkeler arasındaki iyi ilişkileri bozucu sorunların, barışçıl yollarla çözümü için önerilerde bulunmak.

Güvenlik Konseyi

Genel Kurul siyasal alanda bir yürütme organıdır.

Konseyin 5 daimi üyesi olan ABD, Çin, İngiltere, Fransa ve Rusya'nın veto hakkı bulunmaktadır.

10 geçici üye ise iki yıllık bir süreç için seçilirler ve geçici üyelerden 5'i her yıl yenilenir.

Geçici üyelik 1 Ocak'ta başlar ve takip eden yılın 31 Aralığında sona erer. Seçimlerinde coğrafi denge esas alınır.

Güvenlik Konsey'in görevleri şunlardır:

• Birleşmiş Milletler'in amaç ve ilkelerine uygun biçimde barış ve güvenliği korumak,
• Uluslararası bir anlaşmazlığa yol açabilecek her türlü çekişmeli durumu soruşturmak,
• Uluslararasında çekişmeli konularda anlaşma koşullarını önermek,
• Silahlanmayı denetleyecek planlar hazırlamak,
• Barışa karşı bir tehlike veya saldırı olup olmadığını araştırarak, izlenecek yolu önermek,
• Saldırganlara karşı askeri birlikler kurularak önlemler almak.

Yukarıda da ifade edildiği üzere, Güvenlik Konseyinin karar alabilmesi için 9/15 oranı gerekli olup daimi üyelerden birisi aksi yönde oy kullanmaması gereklidir.

Ekonomik ve Sosyal Konsey

Genel Kurulca seçilen 54 üyeden oluşur. Üyelikleri sona erenler yeniden seçilebilirler.

Başlıca görevleri şunlardır:

• Birleşmiş Milletler'in ekonomik ve sosyal çalışmalarını yürütmek.
• Uluslararası ekonomik, sosyal, kültürel konularda raporlar hazırlamak.

54 üyeden oluşan bu konsey, BM’in ekonomik ve sosyal sorunlarla mücadele edebilmesi amacıyla kurulan bir organdır. Ekonomik ve sosyal konsey herkesin insan haklarına ve temel özgürlüklere etkin bir şekilde saygı göstermesini sağlamak üzere tavsiyelerde bulunabilir. Yetkisine giren konulara ilişkin olarak, genel kurula sunulmak üzere antlaşma tasarıları hazırlayabilir. Ekonomik ve sosyal konsey görevini daha etkin yapabilmek amacıyla kendi gözetimi altında çalışacak komisyon ve komiteler kurmuştur.

Bunlar;

İnsan Hakları Komisyonu; 1946 yılında kurulan insan hakları komisyonu, ECOSOC bünyesinde insan hakları normlarının hukuki bir şekle dönüştürülmesiyle ilgili olarak faaliyet gösterir. 43 değişik üye coğrafi bölgelerden eşit temsil esasına göre seçilir.

1970'te 1503 sayılı ECOSOC kararı ile komisyona insan hakları ihlallerini soruşturma ve tavsiyelerde bulunma yetkisi verilmiştir.

2006 yılı itibarı ile İnsan Hakları Konseyi bünyesi altında toplanmıştır.

İnsan Hakları Yüksek Komiserliği (UNHCHR); BM şartının 1, 13 ve 55. maddelerinden görevini alan yüksek komiserlik, BM’in insan hakları programlarının koordinasyonunu sağlamak ve insan haklarına evrensel saygıyı güçlendirmek amacıyla kurulmuştur.

Merkezi Cenevre’dedir. New York’ta bir bürosu vardır.

Uluslararası Adalet Divanı

Uluslararası Adalet Divanı, Birleşmiş Milletler'in yargı organıdır.

Ülkeler, istedikleri davayı Adalet Divanı'na götürürler.

Divan 15 yargıçtan oluşur.

Yargıçlar, Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi'nce seçilirler.

Görev süreleri dokuz yıldır.

Divanda bir devletten iki yargıç bulunamaz.

Uluslararası Adalet Divanı, Hollanda'nın bir kenti olan Lahey'dedir.

Son olarak şunu ifade edelim ki, Türkiye Birleşmiş milletlerin sadece üyesi değil kurucu üyelerinden birisidir.

Kalın sağlıcakla,

Prof.Dr.Seyithan Deliduman