Şehir ve şiir arasındaki münasebet yalnızca harflerinin oluşturduğu aliterasyonlardan ibaret değildir. Ait oldukları medeniyetlerin haşmeti ve çöküşüyle bütün bir sergüzeşt-i hayatını sinesinde saklayan, onu perdeleyen günü gelince çözülmek üzere şifreleyen iki sırdaş iki yoldaştır.

ŞİİRE VE ŞEHRE DAİR                                                                        

 ONUR AKBAŞ

onurakbastde@gmail.com 
     

Her kıtanın kalbinde gözdesi olarak sakladığı, deniz kabuğunda inci-emsal bir şehir vardır. O şehirlerde o kıtaların sergüzeşt-i hayatını saklayan pek çok numuneler görürsünüz. Ancak İstanbul ki, onun gibi iki kıtanın gözdesi, onun gibi gamzesinin oku Bağdat'ta şi'ri kadîmi terennüm eden şaire bile Leylâ-emsal görüneni yoktur. “İstanbul bir melâ'ike-i deryâ-yı latiftir ki yalnız hazin hazin sâhillerine yüz sürerek pîşgâhında akıp giden deryânın safâsı mevki'inin bütün cihân içinde akransızlığını isbâta kifâyet eder.” der, Namık Kemal. Ona göre güzellikler deryasının meleği olan İstanbul'un güzellikteki kemal derecesini görmek için sahillerine “hazin hazin” bakmak yeterli olacaktır. Bir medeniyetin çöküş eşiğinde bulunan yazar hüznün güzelliğini dahi bu son medeniyete beşiklik eden bu şehrin sahillerinde bulur. Adı söz konusu olduğunda nesre dahi bu şekil şairanelik lütfeden İstanbul, şiirin büyülü tepelerinden nasıl görünür yahut şiire ne büyülü manalar lütfeder kim bilir…

Devrinde, “aşk” denildiğinde adının anılmaması devrinin en cahili tarafından bile hicap kabul edilen Nedîm, “Acem mülkü” diye tabir ettiği tüm dünya bir taşına ancak karşılık gelen bu şehre, şehrin kendine lütfettiği şairliğin vefa borcunu ödüyor.

“İnsâf değildir anı dünyâya değişmek

Gülzârların cennete teşbîh hatadır.” Diyerek, bir adım daha öteye gidiyor, bu şehrin gül bahçelerini cennete teşbihin eşiğinden döndürüp bunun bile hata olduğunu söz iklimine ilan ediyordu. Zevk tepesinin şairi, zevkin feyzini aldığı bu şehri tarif ederken bağlarının köşklerinin, saraylarının, şevkin, zevkin ve mutluluğun harcından mürekkep olarak anlatırken de şöyle diyecektir:

Kûhsârları, bağları kasrları hep

Güyâ ki bütün şevk u tarab zevk u safâdır.( Nedîm)

Güzel düşüncenin yegâne menba'ı güzel düşünmektir. “Kişi kendinden bilir…” ibaresiyle tasdik etmiş, bir diyen. Haşim, gerçek şiiri anlatırken, şiir hakkında, herkesin mertebesine göre mana devşirdiği bir bahçe imajını uyandırır kafamızda. Şehir de böyledir işte… Herkesin duygu, düşünce, beklenti, özlem ve hayallerine ve elbette bunların kalitesine göre bir şeyler bulduğu, kâğıda dökülmemiş parnas bir şiir gibidir İstanbul… Ruh dünyası bin türlü karmaşalarla dolu olanların tepesinden bakarsanız bu şehre “Marmara'nın mavi kucaklayışı içinde sanki ölmüş gibi dalgın uyuyan canlı yığın.” Görürsünüz İstanbul yerine.

Şairler meclisinde övdüğü sayesinde yer alıp, başka bir zaman övdüğüne söverek pirim alan bir ruhtan başka kim görebilir İstanbul'u şu şekilde:

“Hep levs-i riyâ dalgalanır zerrelerinde,

Bir zerre-i saffet bulamazsın içerisinde.” (Tevfik Fikret :Sis)

Kimi zaman onu terennüm eden şairin sîretinde görülen bu şehir kimi zamanda buhranlar tepesinde tercüman olur ülkemin yaralı diline:

“kanatları parça parça bu ağustos geceleri

yıldızlar kaynarken

şangır şungur ayaklarımın dibine dökülen

sen

eğer yine İstanbul'san

yine kan köpüklü cehennem sarmaşıkları büyüteceğim

pancak pancak şiirler tüküreceğim

demek yine ben

limandaki direkler ormanında bütün bandıralar ayaklanıyor

kapı önlerinde boyunlarını bükmüş tek tek kafiyeler

yahudi sokaklarını aydınlatan telaviv şarkıları

mavi asfaltlara çökmüş

diz bağlıyor

eğer sen yine İstanbul'san

kirli dudaklarını bulut bulut dudaklarıma uzatan

sirkeci garı'nda tren çığlıklaıiyle bıçaklanıp

intihar dumanlari içindeki haydarpaşa'dan

anadolu üstlerine bakıp bakıp

ağlayan

sen eğer yine İstanbul'san

aldanmıyorsam

yakaları karanfilli ibneler eğer beni aldatmıyorsa

kulaklarımdan kan fışkırıncaya kadar

yine senin emrindeyim…”(Attila İlhan; İstanbul Ağrısı)

Ekmek kavgasında emek yoğuranın film şerididir gözünde İstanbul'da yaşadığı hayat. Ekmek kavgasında emek yoğuranın derdiyle dertlenen nâzımların nazmında… Her ne kadar imrenilecek şey olmasa da hayatları…

“…Haydarpaşa koyunda

martılar inip kalkıyor.

denizde leşlerin üstünde.

İmrenilir şey değil martıların hayatı…”(Nazım Hikmet; Memleketimden İnsan Manzaraları)

Özlemdir, İstanbul. Öldürülüp mezara konulan, kalkar da dirilir diye üstüne taşlar örtülen “Atlastan Cepkenli” yiğit akıncı ruhuna duyulan. Şanlı bir medeniyetin sevgilisidir. Müjdecisidir vuslatın hasret yokuşlarından esen rüzgar misali. Varlığı denizle kavuşması gibi, kavuşmayı öğretir birbirinden cüda kalmış “vâ hasretâ” diyen gönüllere…

“…Ruhumu eritip de kalıpta dondurmuşlar;

Onu İstanbul diye toprağa kondurmuşlar.

İçimde tüten bir şey; hava, renk, edâ, iklim;

O benim, zaman mekan aşıp geçmiş sevgilim.

Çiçeği altın yaldız, suyu telli pulludur;

Ay ve güneş ezelden iki İstanbulludur.

Denizle toprak, yalnız onda ermiş visâle;

Ve kavuşmuş rüyalar, onda, onda misâle.

İstanbul benim canım;

Vatanım da vatanım…

İstanbul,

İstanbul…”(Necip Fazıl; Canım İstanbul; Çile)

Sıladır İstanbul, bir bardak suyunu dahi evvel-ahir içmişlere. Boğaz'dan hayalen de olsun geçmişlere… Çağların dağdağasında kaybolmuş yitiklere evdir, yuvadır, kim bilir belki de kıymet bilinmezliklerde bir yitik…

“…Hani nerde o İstanbul?

Nassı koymuşlar ki ona,

İstanbul'u kodunsa bul!..” (Can Yücel; Daüssıla)

Ve ezcümle:

“…o senin bir türlü belleyemediğin

kuştur. bir türkünün hallacında dağılmış

keçedir. onu doğuda nehirlerin kaynaklarına basıyorlar

balkondur. en bencil sarmaşığa çekilidir tetiği

lekedir. eski frikya üzümünden inansız menekşeden

taştır. bizansın yıkılışını kibirle sürdürmektedir

çocuktur. babasınınkine benzer annesinin yüzü

çünkü mutlu istanbul kadını alır erkeğinin yüzünü

çünkü daha dün dört tarafından çekiştirilmiş utancınla

şiirime güvenli bir barınak aramıştın…” (Cemal Süreya; Bir Kentin Dışarıdan Görünüşü)