Tam ismi “Taqi al-Din Muhammad ibn Ma’ruf ash-Shami al-Asadi” olan Takiyüddin, Osmanlı’nın öne çıkan astronomlarından olmasının ötesinde ortaya koyduğu farklı fikirleriyle de gelecek yüzyıllardaki çalışmalara ışık tutmuştur. Saray içi bir hayata sahip olan Takiyüddin birçok farklı görevde bulunmuştur.

Takiyüddin Hayatı

II.Selim zamanında saray müneccimbaşılığı yapmıştır. Sokullu Mehmet Paşa desteğiyle III.Murat’tan onay alarak gözlemevi kurmayı başarmıştır. Bu, en önemli çalışmaların başlayacağının habercisidir. Ferman sonrasında Tophane sırtlarında Takiyüddin Rasathanesi kurulduğunda tarihler 1577’yi gösteriyordu. Ancak sonraki dönemlerde ortaya çıkan farklı iddiaların etkisiyle zor günler geçirmiştir.

Özellikle dini açıdan zararlı düşünceler getirdiği, açıklamaların yanlışlar içerdiği dedikodular yapılmıştır. Bunun neticesinde ise 1580 yılında top atışları sonucunda rasathane yerle bir edilmiştir. Avrupa ile kıyaslandığında o tarihlerde gök bilimleri özelinde çok büyük gelişmelerin yaşandığı görülür. O yüzden bu olayın çok büyük bir talihsizlik olduğu da tarih kitaplarındaki yerini almıştır. Osmanlı zamanındaki bir sonraki gözlemevinin tam 300 yıl sonra kurulduğunun bilinmesi de olayın ne kadar acı olduğunu ortaya koymaktadır. Büyük bir zaman kaybıyla bilimsel çalışmaların sekteye uğradığını söylemek de yanlış olmayacaktır.

Takiyüddin Çalışmaları

Astronomi açısından yıldızların incelenmesi ve buna dair hususların devamlı engellemelerle karşılaştığı bir gerçektir. Buna karşın trigonometri alanında buldukları ise ünlü bir matematikçi haline gelmesinde rol oynar. Sinüs, Kosinüs, Tanjant, Kotanjant olarak bilinen karşı-kenar-hipotenüs tanımlarını ortaya çıkarmıştır. Bunlara ilişkin ispatları bulmuş ve cetvellerini de ilk kez hazırlayan kişi olmuştur. Bu yönüyle oldukça önemli bir yere sahiptir. Ayrıca ekliptik ile ekvator arasındaki açı farklarını bulup doğru dereceyi hesaplaması da çalışmalarından bir başkasıdır. 23 derece 27 dakikalık açıyı 1 dakika 40 saniye yanlışla 23 derece 28 dakika 40’’ şeklinde bulduğu belirtilmektedir. Bu durum o tarihe kadar yapılan çalışmalardaki en yakın hesaplamadır.

Uzun yıllar astronomiyle uğraşmış ve birçok açıdan yıldızların hareketlerini izlemiştir. Trigonometri özelinde çalışmalara imza atarken yüzyılın önemli astronomu olan Copernicus ile sıklıkla karşılaştırılmaktadır. Özellikle Kopernik ile aynı dönemlerde çalışmalar yaptıkları bilinir. Bu çerçevede trigonometri bilimine dair unsurların Kopernik tarafından kullanılmaması, bilmediğine işarettir. Kepler Hocası olarak tanımlanan Tycho Brahe ile de aynı dönemde yaşamıştır. Rasathaneler arasında büyük bir rekabet var olurken sonraki yıllarda ise gezegenlerin dönüşlerine dair tüm ilgili yasaları Brahe keşfetmiştir. Bunun neticesinde Kepler Yasaları ismiyle gözlemlerine dair tüm unsurlarını ortaya koymuştur.

Takiyüddin Eserleri

Günümüzde Takiyüddin tarafından yazılan el yazmalarının bazıları Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü bünyesinde korunmaktadır. UNESCO ile ortaklaşa yürütülen “Memory of the World” projesi özelinde el yazmaları dijital ortama atılmıştır. 821 Türkçe, 414 Arapça ve 102 Farsça olarak kategorilendirilen 1337 eser mikrofilmleri bulunur. Farklı kütüphanelerde de Takiyüddin eserleri görülmesi mümkündür.